به گزارش خبرگزاری «حوزه»، کتاب «احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی» اثری از آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی است که در آن به احکام شرعی موضوعات مختلف زندگی اشاره شده و «حوزه نیوز» به انتشار این احکام در شماره های گوناگون خواهد پرداخت.
بخش نهم: احکام عقد موقّت
۱. مشروعیت ازدواج موقّت
سؤال ۵۸۹. لطفاً پیرامون ازدواج موقّت به پرسش های زیر پاسخ دهید:
الف) آیا جواز مُتعه مربوط به دوره و شرایط خاصّی از تاریخ اسلام بوده است؟
ب) آیا حکومت اسلامی در قبال قانونمندی، یا جلوگیری از گسترش آن در جامعه، وظیفه ای دارد؟
ج) در شرایط کنونی وظیفه روحانیت در ارتباط با ازدواج موقّت چیست؟ آیا همچون سایر احکام مکلّف به ترویج آن هستند؟
د) در فتوای مشهور آمده است: «زن یائسه عدّه ندارد». آیا کسانی که لوله های رحم خود را بسته اند، در حکم زنان یائسه هستند؟
جواب: مسأله متعه اختصاص به زمان معینی نداشته و ندارد، ولی گاه (مثل زمان ما) شرائط ایجاب می کند قیود و شرایطی برای آن قائل شوند، که افراد هوسباز از آن سوء استفاده نکنند. و تبلیغ از آن بدون فراهم شدن آن شرایط خالی از مشکلات نیست؛ و امّا زنانی که لوله های خود را ببندند، مشمول یائسه بودن نیستند؛ بلکه در حکم «من لا تحیض فی سنّ من تحیض» می باشند.
سؤال ۵۹۰. عقد موقّت از نظر اسلام چه حکمی دارد؟
جواب: شک نیست که نکاح موقّت یکی از احکام مسلّم فقهی است و در شریعت اسلام جایز است، ولی نباید وسیله هوسبازی افراد هوسباز شود. و احتیاط آن است تا ضرورتی نباشد اقدام به این کار نشود، شرح بیشتر را در کتاب ما به نام «آیین ما» و همچنین در جلد ۳ تفسیر نمونه ذیل آیه ۲۴ سوره نساء مطالعه کنید.
شرح مختصر آن این است که:
این یک قانون کلی و عمومی است که اگر به غرائز طبیعی انسان، به صورت صحیحی پاسخ گفته نشود، برای اشباع آنها، متوجه طرق انحرافی خواهد شد؛ زیرا این حقیقت قابل انکار نیست که غرائز طبیعی را نمی توان از بین برد، و فرضاً هم بتوانیم از بین ببریم، چنین اقدامی عاقلانه نیست؛ زیرا این کار یک نوع مبارزه با قانون آفرینش است.
بنابراین، راه صحیح آن است که: آنها را از طریق معقولی اشباع و از آنها در مسیر سازندگی بهره برداری کنیم.
این موضوع را نیز نمی توان انکار کرد که غریزه جنسی، یکی از نیرومندترین غرائز انسانی است، تا آنجا که پاره ای از روانکاوان آن را تنها غریزه اصیل انسان می دانند و تمام غرائز دیگر را به آن باز می گردانند.
اکنون این سؤال پیش می آید: در بسیاری از شرائط و محیطها، افراد فراوانی در سنین خاصی قادر به ازدواج دائم نیستند، یا افراد متأهل در مسافرت های طولانی و یا ماموریت ها با مشکل عدم ارضای غریزه جنسی رو به رو می شوند.
این موضوع مخصوصاً در عصر ما که سن ازدواج بر اثر طولانی شدن دوره تحصیل و مسائل پیچیده اجتماعی بالا رفته، و کمتر جوانی می تواند در سنین پائین یعنی در داغ ترین دوران غریزه جنسی اقدام به ازدواج کند، شکل حادتری به خود گرفته است.
با این وضع چه باید کرد؟
آیا باید مردم را به سرکوب کردن این غریزه (همانند راهبان و راهبه ها) تشویق نمود؟
یا این که آنها را در برابر بی بند و باری جنسی آزاد گذاشت، و همان صحنه های زننده و ننگین کنونی را مجاز دانست؟
و یا این که راه سومی را در پیش بگیریم که نه مشکلات ازدواج دائم را به بار آورد و نه آن بی بند و باری جنسی را؟
خلاصه این که: «ازدواج دائم» نه در گذشته و نه در امروز، به تنهایی جوابگوی نیازمندی های جنسی همه طبقات مردم نبوده و نیست، و ما بر سر دو راهی قرار داریم:
یا باید «فحشاء» را مجاز بدانیم (همان طور که دنیای مادی امروز عملاً بر آن صحه گذارده و آن را به رسمیت شناخته).
و یا طرح ازدواج موقت را بپذیریم.
معلوم نیست آنها که با ازدواج موقت و فحشاء مخالفند چه جوابی برای این سؤال فکر کرده اند؟!
طرح ازدواج موقت، نه شرائط سنگین ازدواج دائم را دارد که با عدم تمکن مالی یا اشتغالات تحصیلی و مانند آن نسازد، و نه زیان های فجایع جنسی و فحشا را در بر دارد.
۲. موارد مجاز عقد موقّت
سؤال ۵۹۱. آیا مرد مسلمانی که همسر مسلمان دارد می تواند زن ذمّی را به عقد موقّت خود درآورد؟
جواب: متعه ذمّی بر مسلمان بدون اجازه همسر مسلمانش کراهت دارد.
سؤال ۵۹۲. مردی زنی را به عقد موقّت خود در می آورد در بین مباشرت با آن زن شک می کند که آیا او از زنانی است که زیاد صیغه می شود وعدّه نگه نمی دارد یا نه، آیا تحقیق واجب است؟
جواب: سؤال و تحقیق از زن واجب نیست.
سؤال ۵۹۳. آیا متعه اهل کتاب و کافر جایز است؟
جواب: متعه اهل کتاب جایز است.
سؤال ۵۹۴. شخص مؤمن و متدینی برای تجارت به کشورهای مختلف سفر می کند، لکن بعضی از افرادی که با او همسفر هستند می خواهند از همه امکانات هتل استفاده کنند. در حالی که بعضی از آن نسوان شرایط ازدواج (مثل رعایت عدّه) را ندارند. لطفاً بفرمایید:
الف) آیا به مجرّد این که آنها بگویند خالیه هستند، می توان با آنها ازدواج کرد؟
ب) اگر فحص از عدّه نشود، اشکال ندارد؟
ج) در صورتی که بگویند عدّه را رعایت کرده ایم، آیا قول آنها قبول است؟ (در حالی که ظنّ قوی بر عدم وجود عدّه است.)
د) اگر اهل کتاب نباشند، آیا ازدواج موقّت با آنها صحیح است؟
هـ) در ضمن سنّ اکثر یا تمام این زنان، سنّ مَنْ تحیض می باشد، لکن با وسایل بهداشتی جدید از حاملگی جلوگیری می کنند. آیا شرایط ازدواج را در این سنین با فرض بر عدم عدّه دارا هستند؟
جواب: با توجّه به این که در سنّ «مَنْ تحیض» هستند، عدّه به هر حال بر آنها واجب است، و ادّعای آنها در صورتی پذیرفته می شود که متّهمه نباشند و ازدواج موقّت با غیر کتابیه جایز نیست.
۳. احکام عقد موقّت
سؤال ۵۹۵. پرداخت نفقه به زنی که در عقد موقّت می باشد واجب است؟
جواب: همسر ازدواج موقّت حقّ خرجی ندارد، هرچند باردار شود.
سؤال ۵۹۶. آیا مرد و زنی که ازدواج موقّت کرده اند از یکدیگر ارث می برند؟
جواب: از یکدیگر ارث نمی برند.
سؤال ۵۹۷. زن حق همخوابی در ازدواج موقت دارد؟
جواب: زن حقّ واجب همخوابی ندارد.
سؤال ۵۹۸. مرد می تواند از نزدیکی با زنی که در ازدواج موقّت او می باشد امتناع کند؟
جواب: احتیاط واجب آن است که شوهر بیش از چهار ماه نزدیکی با همسر خود را در ازدواج موقّت نیز ترک نکند.
سؤال ۵۹۹. همسر موقّت برای خروج از منزل باید از شوهر اجازه بگیرد؟
جواب: همسر موقّت می تواند بدون اجازه شوهر از خانه بیرون رود یا کاری در خارج خانه برای خود انتخاب کند، مگر این که به خاطر بیرون رفتنش حقّ شوهر از بین برود.
سؤال ۶۰۰. مرد حق دارد به ازدواج موقّت پایان دهد ؟ در این صورت آیا باید مهریه را بپردازد؟
جواب: مرد می تواند مدّت ازدواج موقّت را ببخشد و به آن پایان دهد، در این صورت اگر با آن زن نزدیکی کرده باید تمام مهر و اگر نزدیکی نکرده باید نصف آن را بدهد.
سؤال ۶۰۱. مرد میتواند زنی که در عقد موقت او می باشد را به عقد دائم خود در آورد؟
جواب: مرد می تواند زنی را که صیغه اوست به عقد دائمی درآورد، ولی باید نخست باقیمانده مدّت را ببخشد، سپس او را عقد کند.
سؤال ۶۰۲. آیا ازدواج موقّت عده دارد؟
جواب: ازدواج موقّت بعد از تمام شدن مدّت آن، عدّه دارد، به شرحی که در بخش مربوط به عده خواهدآمد.
سؤال ۶۰۳. اگر در ازدواج موقّت فرزندی متولّد شود از پدر و مادر و بستگان خود ارث می برند؟
جواب: فرزندانی که از آن متولد می شوند تمام حقوق فرزندی را دارند و از پدر و مادر و بستگان خود ارث می برند هر چند آن زن و شوهر از هم ارث نمی برند.
سؤال ۶۰۴. زنی به عقد موقّت مردی در آمده و بعد از دخول، شوهرش را ترک کرده است، آیا بر مرد واجب است که تمام مهریه او را بپردازد؟
جواب: تنها آن مقدار از زمان که زن تمکین کرده مهریه اش لازم است.
سؤال ۶۰۵. به مدّت ده سال به عقد موقّت مردی درآمده ام، ولی اکنون سه سال است که مرا رها کرده و هیچ خبری از او ندارم، به دادگاه مدنی مراجعه کردم ولی نتیجه ای نگرفتم، من شرایط ازدواج موقّت را نمی دانستم و منبع درآمدی هم ندارم و در وضعیت سختی بسر می برم، تکلیف من چیست؟
جواب: هر گاه شما به تشخیص حاکم شرع، در عسر و حرج شدید باشید و راه حلّی نداشته باشید، و دسترسی به شوهرتان نیز نباشد، حاکم شرع می تواند باقیمانده مدّت را به شما ببخشد، و می توانید پس از عدّه (در صورت آمیزش) شوهر کنید.
سؤال ۶۰۶. آیا در ازدواج موقّت عسر و حرج برای زوجه متصوّر است؟ در صورت اثبات، آیا می توان زوج را به بذل مدّت اجبار نمود؟
جواب: در صورتی که به تشخیص حاکم شرع واقعاً عسر و حرج حاصل شود تفاوتی بین عقد انقطاعی و دائم نیست، و حاکم شرع زوج را ملزم به بذل باقیمانده مدّت می کند و اگر قبول نکند، حاکم شرع به عنوان ولیّ ممتنع، باقیمانده مدّت را می بخشد. و زوجه می تواند بعد از سپری شدن عدّه شوهر کند.
سؤال ۶۰۷. شخصی زن جوانی را متعه کرده وبا اقرار خود مواقعه نیزانجام شده و زن مزبور پس از آن، وضع حمل کرده و طفل را به مرد متمتّع نسبت می دهد ولی مرد منکر الحاق ولد به خود می باشد آیا در این مورد قسم به نفی ولد از طرف مرد مشروعیت دارد؟
جواب: چنانچه مرد اقرار به مواقعه دارد ولد به او ملحق است و با قسم از او نفی نمی شود.
سؤال ۶۰۸. زنی در عقد موقت مردی می باشد آیا آن مرد می تواند او را به عقد دائم خود درآورد؟
جواب: هرگاه باقیمانده عقد موقت را ببخشد می تواند او را به عقد دائم خود درآورده و احتیاجی به عده نیست.
سؤال ۶۰۹. زوج در حال عصبانیت و ناراحتی و اختلاف با زوجه موقّت خود، ابرای مدّت و زمان عقد می نماید ولی بلافاصله نادم و پشیمان می گردد آیا زوجه با این ابرا می تواند با دیگری ازدواج نماید و یا ابرا صحیح نیست و زوجیت باقی است؟
جواب: اگر در حال عصبانیت عقل و شعور خود را از دست داده ابرای مدّت صحیح نبوده امّا اگر این کار را از روی شعور و عقل کرده هرچند عصبانی بوده ابرا صحیح بوده است.
سؤال ۶۱۰. دختری با مردی برخورد و تماس داشته است، مثلاً در یک مکان با یکدیگر کار می کرده اند و یا تحصیل می نموده اند، آن مرد این دختر را جهت محرمیت و عدم وقوع در گناه، بدون اذن پدرش به عقد موقّت خود درآورده هر چند به صرف محرمیت اکتفا نشده و تقبیل و لمس انجام داده اند با توجّه به این مقدّمه به دو سؤال زیر پاسخ دهید:
الف) آیا این دو گناهکارند و مرتکب معصیت گردیده اند؟
جواب: چنین عقدی خالی از اشکال نیست و به صورت نامحرم با یکدیگر رفتار کنند و برای رعایت احتیاط مرد باقیمانده مدّت را ببخشد.
ب) آیا مادر دختر به این مرد محرم شده است؟
جواب: در مورد مادر هم باید احتیاط کند.
سؤال ۶۱۱. آیا در عقد موقّت اطاعت از شوهر بر زوجه، همچون همسر دائمی، لازم است؟ در مورد مسافرت و خروج از منزل و کار در بیرون منزل چطور؟
جواب: واجب نیست؛ مگر در جایی که مزاحم حقّ شوهر باشد.
سؤال ۶۱۲. هنوز یک سال از مدّت عقد موقّت باقی مانده است، آیا جایز است برای چند سال دیگر عقد جاری گردد؟ یا باید مدّت مذکور تمام شود و سپس عقد مجدّد خوانده شود؟
جواب: باید باقیمانده مدّت از طرف مرد بخشیده شود و سپس عقد را برای مدّت مورد نظر تجدید کنند و یا مهلت دهند آن یک سال بگذرد و بعد تجدید عقد کنند، در عقد دائم بعد از عقد موقّت نیز حکم چنین است.
سؤال ۶۱۳. قبل از عقد موقّت مرد به زن نگاه و با او صحبت می کند، تا زمینه را برای ازدواج موقّت آماده سازد، آیا این عمل جایز است؟
جواب: این مقدار اشکال ندارد.
سؤال ۶۱۴. زن و مردی صیغه عقد غیر دائمی (موقّت) جاری می کنند؛ ولی مقدار، زمان و مهر را معین نمی کنند. بعد از آمیزش و نزدیکی می فهمند که این کار مشروع نبوده است. آیا این کار در حکم زناست و آنها گناهکار شناخته می شوند و بچّه به دنیا آمده نامشروع است؟ آیا جایز است که پس از عقد وقت و مهر را تعیین کنند، یا این که باید دوباره صیغه را به صورت صحیح جاری کنند؟
جواب: آنچه در حال ندانستن مسأله انجام داده اند، زنا نبوده و بچّه حلال زاده است؛ ولی احتیاطاً صیغه طلاق را جاری کنند و سپس می توانند عقد موقّت نمایند، و گذشتن زمان عدّه در این جا شرط نیست.
سؤال ۶۱۵. زنی متعه شده، و مدّت عقد و عدّه وی سپری شده است، ولی از همان مرد حامله شده، و فرزندی در شکم دارد. آیا همان شخص تا قبل از وضع حمل، می تواند دوباره او را صیغه نماید؟
جواب: شوهر اوّل می تواند مجدّداً او را متعه کند، ولی شخص دیگری حقّ ندارد با او ازدواج کند تا وضع حمل کند.
۴. اهداف عقد موقّت
سؤال ۶۱۶. اگر شخصی با ترک ازدواج به حرام بیفتد و امکان ازدواج دائم را ندارد ولی ازدواج موقّت برایش امکان پذیر است چه وظیفه ای دارد؟
جواب: وظیفه او ازدواج موقّت است.
سؤال ۶۱۷. یکی از مسلّمات اسلام استحباب امر ازدواج است، و بر هر جوانی که در گناه می افتد واجب است به این امر مقدّس اقدام نماید. امّا امروزه شرایط ازدواج برای قشر وسیعی از جوانان به علل مختلف، از قبیل تحصیل، عدم بضاعت مالی، و پاره ای مشکلات دیگر مهیا نیست، و نمی توانند ازدواج کنند. از طرفی ترویج و اشاعه فساد اخلاقی در جامعه سبب شده جوانان به سختی خود را از گناهان بصری و سمعی و جسمی حفظ کنند، و گاه دچار ناراحتی های روحی و روانی شده، و گاه به گناهان زنا و لواط و مانند آن آلوده می گردند. حال سؤال بنده این است که با فرض مذکور:
الف) ازدواج موقّت برای جوانان مجرّد به منظور جلوگیری از آلودگی به گناهان چه حکمی دارد؟
ب) شیوع و ترویج متعه در جامعه و بین جوانانی که در گناه می افتند، یا مرتکب معاصی می شوند، چه حکمی دارد؟
ج) این امر (متعه) برای قشر تحصیل کرده، مخصوصاً طلاّب مجرّد، چه حکمی دارد؟
د) آیا راه حلّ مناسبی برای حلّ مشکلات ازدواج جوانان دارید؟
جواب: نکاح موقّت به یقین یک سنّت اسلامی است؛ ولی اگر امروز تحت برنامه حساب شده ای قرار نگیرد منشأ مفاسد زیادی خواهد شد.
سؤال ۶۱۸. اگر ازدواج موقّت به قصد محرم شدن نزدیکان آن دختر باشد جایز است؟
جواب: ازدواج موقّت هر چند برای لذّت بردن هم نباشد بلکه به قصد محرم شدن نزدیکان آن دختر باشد جایز است مشروط بر این که دختری را که به ازدواج موقّت در می آورند در حدّی باشد که قابل لذّت جنسی باشد، مثلاً اگر کوچک است باید وقت را به اندازه ای زیاد کنند که دوران آمادگی دختر را شامل شود، هرچند بعد از عقد باقیمانده مدّت را ببخشند.
سؤال ۶۱۹. پدر یا جدّ پدری می تواند برای محرم شدن با زنی او را به عقد موقّت پسر نابالغ خود؟
جواب: پدر یا جدّ پدری می تواند برای محرم شدن با زنی او را به عقد موقّت پسر نابالغ خود درآورد (به شرط این که مدّت عقد به اندازه ای باشد که پسر به حدّ بهره گیری جنسی برسد) و نیز می تواند دختر نابالغی را برای محرم شدن بستگان به عقد کسی درآورد (به همان شرط که در مورد پسر گفته شد) و در هر دو صورت بنابر احتیاط واجب باید عقد فایده ای برای آن دو داشته باشد و خالی از مفسده باشد.
سؤال ۶۲۰. نظر حضرتعالی در رابطه با ازدواج موقّت چیست؟ آیا آن را راه حلّ مناسبی برای جوانان، که مشکلاتی بر سر راه ازدواج دائم دارند و از طرفی می ترسند که به فساد کشیده شوند، می دانید؟
جواب: اگر با شرایط معقول و رعایت موازین شرعی انجام شود، و دستاویزی برای هوسبازی هوسبازان و فساد بیشتر نشود بیقین کارساز است؛ ولی این، کار بسیار دقیق و ظریفی است.
سؤال ۶۲۱. این جانب یکی از جانبازان انقلاب اسلامی هستم که از گردن به پایین فلج هستم و به هیچ وجه قادر به انجام کارهایم نیستم با توجّه به این که یکی از خواهران راضی است که جهت رضای خدا همه کارهایم غیر از مسائل جنسی را انجام دهد آیا راهی برای محرمیت ما وجود دارد؟
جواب: هرگاه صیغه عقد موقّت آن دختر (هر چند برای مدّت کوتاهی) برای پدر شما خوانده شود شما برای همیشه به او محرم خواهید شد، البتّه مانند محرمیت مادر و خواهر نه محرمیت همسر.
سؤال ۶۲۲. اگر پسر و دختری بخواهند از طریق ازدواج موقّت با همدیگر رابطه شرعی داشته باشند در صورت های زیر چه شرایطی معتبر است:
الف) اگر رابطه صرفاً رابطه متعارف شغل یا تحصیلی باشد.
ب) اگر رابطه صرفاً به خاطر استمتاع جنسی بدون دخول باشد.
ج) اگر رابطه به خاطر آمیزش جنسی (دخول) باشد.
جواب: عقد موقّت یک نوع بیشتر نیست و همه این آثار در آن جمع است مگر این که در ضمن عقد شرط کنند که آمیزش جنسی نباشد و در هر حال بنابر احتیاط واجب اذن پدر شرط است.
سؤال ۶۲۳. آیا برای مردی که همسر دائم دارد ازدواج موقّت جایز است؟ (حکم مسأله را در صورتی که همسر دوم در همان محل زندگی همسر دائم یا در محل دیگری زندگی کند بیان فرمایید).
جواب: اشکالی ندارد، لکن فقط در صورت ضرورت این کار را بکند.
سؤال ۶۲۴. حضرتعالی در مسأله ۲۰۷۱ توضیح المسائل فرموده اید: «ازدواج موقّت هرچند برای لذّت بردن هم نباشد، بلکه به قصد محرم شدن نزدیکان آن دختر باشد جایز است، مشروط بر این که دختری را که به ازدواج موقّت در می آورند در حدّی باشد که قابل لذّت جنسی باشد، مثلاً اگر کوچک است باید وقت را به اندازه ای زیاد کنند که دوران آمادگی دختر را شامل شود، هرچند بعد از عقد، مدّت را ببخشند» حال کسی به خاطر محرم شدن نزدیکان دختری که به حدّ بلوغ نرسیده، به مدّت کوتاهی صیغه عقد نکاح موقّت او را خوانده است و بعداً هم آن مدّت را می بخشد و آن قید که دختر در حدّی باشد که قابل لذّت جنسی باشد را در نظر نگرفته است، آیا نزدیکان آن دختر به این مرد محرم خواهند شد؟ آیا مادر آن دختر به پسران این مرد محرم خواهد بود؟ اگر نادیده گرفتن این قید در حین اجرای عقد اصلاً ایجاد محرمیت نمی کند، آیا این پدر می تواند آن دختر را به ازدواج پسر خود درآورد؟
جواب: اگر می خواهند محرم بشوند احتیاط آن است که مجدّداً صیغه عقد متعه را با همان اوصافی که گفته شد بخوانند و الاّ معامله محرم بودن با مادر او نکند؛ هرچند احتیاط آن است که آن دختر را برای فرزند خود نیز نگیرند.
